Los Gavrila Principa

28 VII 1914, Gavrilo Princip, członek organizacji „Młoda Bośnia", zastrzelił w Sarajewie Franciszka Ferdynanda Habsburga oraz jego żonę, Zofię von Chotek. Zdarzenie to bezpośrednio spowodowało wojnę Austriacko-Serbską i jest uznawane za przyczynę całej serii konfliktów, znanych jako Pierwsza Wojna Światowa.
Wizytująca w Sarajewie para arcyksiążęca świętowała rocznicę ślubu. O 10:26 Nedeljko Čabrinović podjął pierwszą próbę zamachu (inni członkowie organizacji czekali na trasie przejazdu, ale nie zaryzykowali działania). Rzucił granatem ręcznym, ale dzięki unikowi kierowcy, trafił w następny samochód w kolumnie, raniąc pasażerów, acz nikogo nie zabijając. Para książęca postanowiła pojechać do szpitala, aby wesprzeć poszkodowanych w wybuchu. O 10:50 do zwalniającego na zakręcie samochodu, Gavrilo Princip oddał dwa strzały, raniąc, jak się okazało śmiertelnie, Franciszka i Zofię. Zamachowiec planował popełnić samobójstwo, ale kapsułka ze zwietrzałym cyjankiem nie zadziałała. Został szybko pojmany i postawiony przed sądem.
Na 22 oskarżonych w procesie sarajewskim, wydano 5 wyroków śmierci, w tym dwóch oskarżonym potem złagodzono wyrok (Jakov Milović − kara śmierci, kara zamieniona na dożywotnie więzienie i Nedjo Kerović, wyrok zmieniony na 20 lat więzienia). Rozprawa rozgrzała opinię publiczną Serbii i całego świata. Choć niektórzy rewolucjoniści i bałkańscy nacjonaliści postrzegali zamachowców jako bohaterów, arcyksiążęca para była szczerze opłakiwana. Franciszek i Zofia byli znani z sympatii do narodów słowiańskich oraz antywojennej postawy. Także makabryczne szczegóły zamachu wzbudziły powszechne potępienie wobec sprawców. Dlaczego więc główny wykonawca ataku nie został skazany na śmierć?
Głównym powodem był, wbrew historycznym stereotypom, dość liberalny, kodeks karny Monarchii Habsburskiej. W chwili zamachu, zamachowiec nie ukończył 20 lat, był więc zbyt młody, aby otrzymać najwyższy wyrok. Los zamachowca trudno jednak nazwać szczęśliwym. Princip chorował podczas odsiadywania wyroku i, tak jak kilku jego towarzyszy, zmarł w więzieniu, w wyniku powikłań gruźlicy, 28 IV 1918, mniej niż pół roku przed końcem wojny, za której wybuch był powszechnie obwiniany.

tekst: AP, zdjęcie: domena publiczna