Odmienić „starą postać Kraju”. O Szkole Rycerskiej

15 marca 1765 r. król Polski Stanisław August Poniatowski założył w Warszawie Szkołę Rycerską. Miała ona wychowywać młodych szlachciców w duchu miłości do ojczyzny i kształtować w nich najlepsze wartości.

Założona przez ostatniego polskiego władcę Akademia Szlachecka Korpusu Kadetów (później Królewska Kompania Kadetów i Królewski Korpus Kadetów), potocznie zwana Szkołą Rycerską, mieściła się w Pałacu Kazimierzowskim, a jej powstanie wiązało się z realizacją przez Stanisława Augusta zobowiązań z pacta conventa. Uchwała sejmowa z 1766 r. zapewniała szkole utrzymanie ze skarbu państwa – ze skarbu koronnego wydawano na jej działalność 400 tysięcy złotych polskich rocznie, a z litewskiego 200 tysięcy złotych. Na rozwinięcie działalności Szkoły Rycerskiej król Stanisław August przekazał też jednorazową dotację w wysokości 600 tysięcy złotych polskich.

Uczniami szkoły byli przede wszystkim przedstawiciele ubogiej młodzieży szlacheckiej, którzy mieli przygotowywać się do pełnienia służby wojskowej i objęcia urzędów cywilnych. O tym, jakie cele przyświecały jej działalności, najdokładniej mówił komendant Szkoły Rycerskiej, książę Adam Kazimierz Czartoryski, w przemowie do kadetów z 1766 r.: Wy tę w najopłakańszym stanie zostającą Ojczyznę waszą powinniście zaludniać obywatelami gorliwymi o jej sławę, o uwiększenie jej mocy wewnętrznej i poważania postronnego, o poprawę rządów w gatunku swym najgorszych. Niech was prowadzi ta zacna ambicja, żebyście odmienili starą postać Kraju. Książę Czartoryski był zresztą również autorem Prawideł dla Szkoły Rycerskiej, wydanych nakładem Towarzystwa Literatów w Polszcze, które stanowiły najważniejszy podręcznik dla uczniów szkoły. Przez 29 lat działalności edukację w Szkole Rycerskiej zdobyło ok. 650 kadetów i ok. 300 eksternów, a wśród jej wychowanków znajdowali się między innymi: generał wojsk polskich i amerykańskich Tadeusz Kościuszko, polski dramaturg i powieściopisarz Julian Ursyn Niemcewicz, szef sztabu armii Księstwa Warszawskiego Stanisław Fiszer i generał artylerii Wojska Polskiego Królestwa Polskiego Maurycy Hauke.

Szkoła Rycerska zakończyła swoją działalność 30 listopada 1794 r. na skutek decyzji władz rozbiorowych po upadku insurekcji kościuszkowskiej, a jej idea odrodziła się dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. To właśnie z tradycji Szkoły Rycerskiej czerpali założyciele korpusów kadeckich w II Rzeczypospolitej, którzy pragnęli wychować w nich kolejne pokolenia dzielnych żołnierzy i gorliwych patriotów. Wielu z wychowanków międzywojennych szkół kadeckich zasiliło kadrę zawodową Wojska Polskiego, a następnie dzielnie walczyło na frontach II wojny światowej.

Autor: Marek Teler / Ilustracja: Szkoła Rycerska na akwareli Zygmunta Vogla z 1785 r.